Адукацыя ў сучаснай Беларусі разглядаецца і ацэньваецца ў катэгорыі якасці. Якасць адукацыі разглядаецца як ступень дасягнення пастаўленых адукацыйных мэт і задач, ступень задавальнення чаканняў удзельнікаў працэсу адукацыі (педагога, вучняў, законных прадстаўнікоў) ад паслуг, якія прадстаўляюцца ўстановай. Такім чынам, якасць адукацыі - гэта яе выніковасць. Вынікам адукацыйнага працэсу выступаюць кампетэнтнасці вучняў, фарміраванне якіх адбываецца ў працэсе навучання, арыентаванага на сапраўднае разуменне, асэнсаванае веданне і на забеспячэнне магчымасці практычнага выкарыстання і прымянення гэтых ведаў.
Глабальныя змены, якія адбываюцца ва ўсіх сферах нашага жыцця, праяўляюцца і ў сферы адукацыі. У цяперашні час перад нашым грамадствам і школай стаіць мэта - выхаванне новай асобы, свабоднай, здольнай да актыўнай, творчай дзейнасці. Сучасны выпускнік павінен умець выкарыстоўваць набытыя ў школе і на працягу ўсяго жыцця веды, уменні і навыкі для вырашэння максімальнага дыяпазону жыццёвых задач ва ўсіх сферах чалавечай дзейнасці, гэта значыць быць функцыянальна пісьменным.
Функцыянальная граматнасць - гэта здольнасць чалавека выкарыстоўваць набываныя на працягу жыцця веды для вырашэння шырокага дыяпазону жыццёвых задач у розных сферах чалавечай дзейнасці, зносін і сацыяльных адносін.
Чытацкая граматнасць
Напрыклад, чытацкая граматнасць - найважнейшы метапрадметны вынік навучання.
На ўроку абавязкова павінны быць заданні, дзе нельга даць адназначны адказ, а трэба разважаць на прапанаваную тэму. Гэта дапамагае папаўняць назапашаныя веды і дасягаць пэўных мэт у жыцці, ужываючы іх на практыцы.
Матэматычная граматнасць
Сфарміраваць матэматычную граматнасць дапаможа правільна зададзенае пытанне, звязанае з практычным жыццём.
Дзіця з матэматычнай граматнасцю здольнае выкарыстоўваць веды ў розных кантэкстах, на аснове матэматычных дадзеных прагназаваць з'явы, пралічваць фактычную выгаду і прымаць узважаныя рашэнні.
Натуральна-навуковая граматнасць
Тут дапамогуць заданні на аналіз і параўнанне з'яў прыроды, геаграфічных карт, працэсаў у навакольным асяроддзі. Каб напрацаваць кампетэнцыі ў галіне прыродазнаўчых навук, важна правільна інтэрпрэтаваць навуковыя дадзеныя, праводзіць практычныя даследаванні, тлумачыць з'явы прыроды і знаходзіць існуючыя доказы.
Вучань з натуральна-навуковай пісьменнасцю здольны фармаваць меркаванне аб з'явах і сітуацыях, звязаных з натуральнымі працэсамі.
Глабальныя кампетэнцыі
Яшчэ адзін кампанент функцыянальнай граматнасці - глабальныя кампетэнцыі. Гэта здольнасць вучня самастойна ці ў групе выкарыстоўваць веды для вырашэння глабальных задач.
Яе развіццю спрыяюць заданні на знаходжанне прычынна-выніковых сувязей паміж з'явамі, падзеямі і заканамернымі наступствамі. Вучням прапануюць прааналізаваць сітуацыю і адказаць на пытанні ў галіне дэмаграфіі, эканомікі, экалогіі і іншых сусветных праблем.
Дзіця павінна ўмець кіраваць сваімі паводзінамі, адкрыта ўспрымаць новую інфармацыю, быць кантактным і ўзаемадзейнічаць у групе. Гэты кампанент развівае аналітычнае і крытычнае мысленне, эмпатыю, здольнасць да супрацоўніцтва. Сумесныя даследаванні дапамагаюць фармаваць паважлівае стаўленне да чужога меркавання і культуры. Сучасная адукацыя прапануе зусім новы ўзровень развіцця асобы, здольнай разумець і прымаць перакананні іншых людзей.
Крэатыўнае мысленне
Сюды адносім усё, што звязана з творчасцю ў глабальным значэнні: здольнасць генераваць свае і паляпшаць чужыя ідэі, прапаноўваць эфектыўныя рашэнні, выкарыстоўваць фантазію і ўяўленне. Вынікам становіцца крытычны аналіз прапаноў, які дапаможа ўбачыць іх моцныя і слабыя бакі.
Развіваць крэатыўнае мысленне дапамагае сумесная праца над насценгазетай, складанне раскладу ўрокаў і хатніх спраў, стварэнне карціны на актуальную тэму або выявы фантастычнай жывёлы.
Крэатыўнае мысленне звязана не толькі з творчай актыўнасцю, але і з глыбокімі ведамі прадмета. Творчы патэнцыял непарыўна спадарожнічае штодзённым задачам, вырашаць якія пры пэўных умовах можна хутчэй і прасцей.
Фінансавая граматнасць
Граматнасць у галіне фінансавых інструментаў мае на ўвазе, што школьнікі знаёмяцца з базавымі паняццямі і вучацца прымаць рашэнні для паляпшэння ўласнага дабрабыту.
Для таго каб асвоіць гэты від граматнасці, педагогі мадэлююць для вучняў сітуацыі з банкаўскімі прадуктамі, грашовымі аперацыямі, іншымі інструментамі фінансавага рынку.
Кампутарная граматнасць
Кампанент, звязаны з камп'ютарнай граматнасцю і бяспекай школьнікаў, выходзіць у апошнія гады на адно з першых месцаў. Навык узаемадзеяння з электроннымі сэрвісамі патрабуецца ўжо ў пачатковай школе.
Кампутарная граматнасць заключаецца ва ўменнях:
працаваць з інфармацыяй у інтэрнэце, шукаць і аналізаваць дадзеныя, сегментаваць іх па ступені дакладнасці.
карыстацца электроннымі сэрвісамі: поштай, хмарнымі сховішчамі, базавымі праграмамі;
ведаць правілы бяспекі і абароны асабістай інфармацыі, кіраваць асабістымі акаўнтамі ў сацсетках.
Спосабы развіцця функцыянальнай пісьменнасці навучэнцаў вар'іруюцца ад прадмета да прадмета, аднак і ёсць асноўныя правілы, якія ўніверсальныя для кожнага прадмета і настаўніка
Асноўныя правілы і іх асноўныя асаблівасці:
прывязка да рэальных сітуацый, у якіх дзеці могуць прадставіць сябе;
адпаведнасць узросту навучэнцаў;
сістэмнасць і ўзаемасувязь ведаў і фактараў.
Навучаючы дзяцей фінансавай граматнасці, мы можам растлумачыць для рабят сувязі паміж працай, заробкам, выдаткамі і зберажэннямі; яны раней зразумеюць кошт грашам і навучацца правільна прымаць фінансавыя рашэнні.
Вядучыя банкі Беларусі ААТ "ААБ БЕЛАРУСБАНК" і ААТ Белаграпрамбанк распрацоўваюць і размяшчаюць на сваіх сайтах розныя тэарытычныя матэрыялы, задачы і гульні па фінансавай граматнасці. Гэтыя матэрыялы накіраваны на фарміраванне эканамічнай культуры асобы, якая характарызуецца валоданнем базіснымі асновамі эканамічных ведаў, якія раскрываюць светапоглядную сутнасць чалавечага капіталу, сфарміраванымі ўменнямі і навыкамі дзелавой актыўнасці, самастойнага працоўнага жыцця, арганізацыі ўласнай справы, гатоўнасцю прымаць аптымальныя рашэнні ў рэальнай жыццядзейнасці, развіццём такіх сацыяльна якасцей, як ініцыятыва, прадпрымальнасць, самастойнасць, адказнасць, упэўненасць у сабе, імкненне да дасягненняў і паўнацэннай самарэалізацыі.
Пералік навукова-метадычных публікацый па пытаннях фарміравання функцыянальнай граматнасці вучняў
